Xuân Quỳnh là thi sĩ nữ tiêu biểu nhất của thơ ca Việt Nam hiện đại. Người yêu thơ mệnh danh chị là “Nữ đế của thi ca tình yêu”. Thơ của chị là tiếng nói nhân hậu, thuỷ chung, giàu trực cảm và da diết khát vọng hạnh phúc đời thường. Sóng là bài thơ được làm năm 1967 nhân chuyến đi thực tiễn ở biển Diêm Điền. Bài thơ sau đó được in trong tập Hoa dọc hào chiến đấu. Sóng là bài thơ tiêu biểu nhất cho phong cách thơ tình yêu của Xuân Quỳnh.
Sóng là một hình tượng động, ổn định cũng như “tình yêu muôn thuở / Có bao giờ đứng yên”. Vì vậy cho nên sóng được các thi sĩ chọn làm thi liệu để biểu tượng cho tình yêu. Nếu Xuân Diệu mượn sóng để biểu tượng cho tình yêu của ông:
Anh xin làm sóng biếc
Hôn mãi cát vàng em
Hôn thật khẽ thật êm
Hôn êm đềm mãi mãiĐã hôn rồi hôn lại
Cho mãi tới muôn thuở
Cho tới nát cả trời
Anh mới thôi dào dạt
thì Xuân Quỳnh lại mượn sóng là biểu tượng cho những cung bậc tình cảm của người phụ nữ trong tình yêu nhiều khát khao và biến động. Hai hình tượng sóng và em luôn đi đôi sánh cặp với nhau. Sóng là em nhưng em cũng là sóng. Sóng và em hoà quyện vào nhau, có lúc khiến ta ko nhìn thấy đâu là em đâu là sóng nhưng có lúc lại tách ra, soi chiếu vào nhau, tôn lên những vẻ đẹp vừa nhiều chủng loại lại vừa phong phú.
Hình tượng sóng trước hết được gợi ra từ âm hưởng dào dạt, nhịp nhàng của bài thơ. Thể thơ năm chữ có tác dụng tạo ra những nhịp độ của sóng. Cả bài thơ là một đại dương, mỗi khổ thơ là một con sóng lớn, mỗi câu thơ là một con sóng nhỏ. Tất cả đã tạo nên một âm hưởng mênh mang, dào dạt của những con sóng lòng nhiều cung bậc:
Dữ dội và dịu êm
Ồn ĩ và lặng lẽ
Sông ko hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Hai câu thơ đầu với nghệ thuật đối: Dữ dội – dịu êm; Ồn ĩ – lặng lẽ đã làm hiện lên vẻ đẹp của những con sóng biển nghìn đời đối cực. Những lúc biển động, bão tố phong ba thì biển dữ dội ồn ĩ còn những khoảnh khắc sóng gió đi qua biển lại hiền hoà trở về dịu êm lặng lẽ. Xuân Quỳnh đã mượn nhịp sóng để trình bày nhịp lòng của chính mình trong một tâm trạng bùng cháy ngọn lửa mãnh liệt của tình yêu, ko chịu yên định nhưng đầy biến động, khát khao “Vì tình yêu muôn thuở/ Có bao giờ đứng yên”. Đúng tương tự, tình yêu của người con gái nào bao giờ yên định bởi có lúc họ yêu rất dữ dội, yêu mãnh liệt hết mình với những nhớ nhung “cả trong mơ còn thức”, đôi lúc ghen tuông tuông giận hờn vô cớ:
Nếu phải cách xa nhau
Biển chỉ còn sóng gió
Nếu phải cách xa anh
Em chỉ còn bão tố
(Thuyền và biển)
Nhưng cũng có lúc người con gái lại thu mình trở về với chất nữ tính đáng yêu, họ lặng lẽ, dịu êm ngắm soi mình và lặng im chiêm nghiệm:
Có những tình yêu ko thể nói bằng lời
Chỉ hiểu nhau qua từng ánh mắt
Nhưng đó là tình yêu vững bền nhất
Bởi thứ ồn ĩ là thứ dễ quên lãng
(Đinh Thu Hiền)
Sóng của Xuân Quỳnh là tiếng nói của một tâm hồn thiếu nữ đang trong độ tuổi hai mươi, tiếng nói của một trái tim chân tình và say mê, luôn rực cháy chất trẻ trung mãnh liệt, khát khao được sống hết mình và yêu hết mình. Vì thế cho nên:
Sông ko hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
Ba hình ảnh sông, sóng, bể như là những cụ thể bổ sung cho nhau: sông và bể làm nên đời sóng, sóng chỉ thực sự có đời sống riêng lúc ra với biển khơi mênh mang thăm thẳm. Mạch sóng mạnh mẽ như bứt phá ko gian chật hẹp để khát khao một ko gian lớn lao. Hành trình tìm ra tận bể chất chứa sức sống tiềm tàng, dẻo dai để vươn tới trị giá tuyệt đích của chính mình. Sóng ko cam chịu một cuộc sống đời sông chật hẹp, tù túng nên nó làm cuộc hành trình ra biển khơi rộng lớn để thoả sức vẫy vùng. Tình yêu của Xuân Quỳnh cũng vậy, tình yêu của người phụ nữ cũng ko thể đứng yên trong một tình yêu nhỏ hẹp nhưng phải vươn lên trên tất cả mọi sự nhỏ hẹp tầm thường để được sống với những tình yêu cao cả, rộng lớn, bao dung. Đây là một quan niệm tình yêu tiến bộ và mạnh mẽ của người phụ nữ thời đại. Có thấy ngày xưa quan niệm tình yêu hủ lậu “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” để rồi bao cô gái đã phải cất lên lời than van bi đát:
Thân em như giếng giữa đàng
Người khôn rửa mặt người phàm rửa chân
Hoặc:
Thân em như tấm lụa đào
Phơ phất giữa chợ biết vào tay người nào
Từ đó ta mới thấy hết được cái mới mẻ trong quan niệm tình yêu của Xuân Quỳnh: Người phụ nữ chủ động tìm tới với tình yêu để được sống với chính mình.
Tình yêu mãi mãi là khát vọng của tuổi xanh, nó làm bổi hổi, xao xuyến rung động trái tim của lứa đôi, của đàn ông con gái, của em và anh.
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bổi hổi trong ngực trẻ
Từ “Ôi!” cảm thán như tiếng lòng thốt lên từ nỗi thổn thức của trái tim yêu. Nghệ thuật đối lập “ngày xưa” – “ngày sau” càng làm tôn thêm nét đáng yêu của sóng. Sóng là thế muôn thuở vẫn thế vẫn dữ dội ồn ĩ vẫn dịu êm lặng lẽ như tình yêu tuổi xanh có bao giờ đứng yên. Bởi tình yêu tuổi xanh luôn khát vọng luôn khát khao và ước mong. Nó làm ta bổi hổi khát khao và nhung nhớ bởi “Làm sao sống được nhưng ko yêu/ Ko nhớ ko thương một kẻ nào” hay “Bắt chim bướm thả vào vườn tình ái” (Xuân Diệu). Tình yêu làm điên đảo tuổi xanh với những nhớ nhung giận hờn, những cồn cào da diết như lời thơ Xuân Quỳnh đã từng viết “Những ngày ko gặp nhau/Lòng thuyền đau rạn vỡ/ Những ngày ko gặp nhau/ Biển bạc đầu mong nhớ”. Có yêu nhau mới thấy được cồn cào của vị nhớ, mùi ân ái, mới thấy được thế nào là bổi hổi ngực trẻ.
Tình yêu là sóng, là gió. Và qua sóng, gió đó, thi sĩ đã nói lên thật dễ thương cái nhu cầu tự nhận thức, tự phân tích, lí giải, nhưng lại ko thể giảng nghĩa nổi của tình yêu. Tình yêu cũng như sóng biển, gió trời vậy thôi, nó tự nhiên, hồn nhiên như tự nhiên và cũng khó hiểu, nhiều bất thần như tự nhiên:
Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lênSóng kể từ gió
Gió kể từ đâu
Em cũng ko biết nữa
Lúc nào ta yêu nhau
Người phụ nữ băn khoăn về khởi nguồn của tình yêu và bộc bạch một cách hồn nhiên, chân tình sự bất lực ko lý giải được câu hỏi muôn thuở đó trong tình yêu: “Em cũng ko biết nữa – Lúc nào ta yêu nhau”. Đây là một cách giảng nghĩa về tình yêu rất Xuân Quỳnh, một cách giảng nghĩa rất nữ tính, rất trực cảm. Lí giải được ngọn nguồn của sóng thì dễ bởi “Sóng kể từ gió” nhưng để hiểu “Gió kể từ đâu” thì thi nhân lại ngắc ngứ “Em cũng ko biết nữa”. Cũng như tình yêu của anh và em nó tới rất bất thần và tự nhiên bởi “Tình yêu tới trong đời ko báo động”. Câu thơ “Em cũng ko biết nữa” như một cái lắc đầu nhè nhẹ, bâng khuâng và phân vân. Tới câu hỏi “Lúc nào ta yêu nhau” thì đúng là nữ sĩ đang bâng khuâng và băn khoăn. Kì lạ quá, thần kì quá, em và anh yêu nhau bao giờ nhỉ? Câu hỏi này muôn thuở ko người nào lí giải nổi nhất là những bạn trẻ đang yêu và đắm say trong men tình ái. Tình yêu là vậy, khó lí giải, khó khái niệm. Xuân Diệu – ông hoàng của thi ca tình yêu cũng đã từng băn khoăn lúc khái niệm về tình yêu “Đố người nào khái niệm được tình yêu/ Có khó gì đâu một buổi chiều/Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt/Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu”. Chính vì ko thể lí giải rõ ngọn ngành nên tình yêu vì thế nhưng trở thành đẹp và là cái đích để cho muôn người đi tìm và khám phá. Tình yêu ko có tuổi cũng như “xuân ko tháng ngày”. Tình yêu là một ẩn số giữa hai toàn cầu tâm hồn chứa đầy bí mật.
Dù tin tưởng chung một đời một mộng
Anh là anh nhưng em vẫn là em
Có thể nào qua Vạn Lý Trường Thành
Của hai vũ trụ chứa đầy bí mật
Những tâm hồn bí mật đó luôn khát khao giao hoà, khát khao khám phá nhưng lại ko lý giải nổi tình yêu. Bởi tình yêu là bài toán chưa có lời trả lời, tình yêu như bài thơ chưa có hồi kết. Vì thế tình yêu luôn đẹp, luôn mới và lôi cuốn. Có nhẽ vì thế nhưng thi sĩ đã lắc đầu “Em cũng ko biết nữa/ Lúc nào ta yêu nhau”.
Tình yêu gắn liền với nỗi nhớ – một trong những gam màu chủ đạo của tình yêu. Bao kẻ nhớ người mình yêu nhưng điên đảo:
Trời còn có bữa sao quên mọc
Anh chẳng đêm nào chẳng nhớ em
(Xuân Diệu)
Nhớ người nào bổi hổi bổi hổi
Như đứng đống lửa như ngồi đống than
(Ca dao)
Còn Xuân Quỳnh thì:
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Những con sóng nhớ bờ
Ngày đêm ko ngủ được
Lòng em nhớ tới anh
Cả trong mơ còn thức
Hoà cùng những con sóng: sóng thơ, sóng lòng, ta tìm về cõi sâu kín của tâm hồn thi sĩ và cũng là của muôn kiếp “má hồng”. Bài thơ Sóng ra đời lúc những con sóng lòng dâng lên dữ dội, những con sóng thương nhớ, thao thức của một tâm hồn đang yêu. Cả bài thơ là những đợt sóng nối nhau vỗ vào tâm hồn người đọc. Sóng và nhân vật em đan quyện vào nhau để thì thầm những nỗi niềm, những tâm tư. Đây là một khổ thơ vô cùng đặc trưng bởi trong bài thơ chỉ duy nó có sáu câu. Sáu câu thơ trải dài như nỗi thao thức, băn khoăn của tâm hồn thi sĩ trong đêm.
Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Hai câu thơ với hình thức lặp cấu trúc quyện hoà cùng nghệ thuật đối “dưới lòng sâu – trên mặt nước” tạo nên sự điệp trùng của những con sóng với nhiều dạng thức không giống nhau. Có con sóng gầm gào trên mặt đại dương nhưng cũng có con sóng cuộn trào trong lòng đại dương. Con sóng ngầm còn mãnh liệt hơn cả con sóng trên mặt nước. Cả hai liên kết với nhau làm nên sự nhiều chủng loại của sóng biển. Sóng là em, em là sóng. Cũng như sóng kia, tâm hồn em cũng vô vàn những phức tạp khó hiểu. Lúc lặng lẽ, êm đềm lúc nồng nàn dữ dội, nhưng thế nào đi nữa, em vẫn mãi là em, vẫn mãi ôm trong lòng một nỗi thương nhớ ko dứt. Cũng như sóng kia thôi, dù dịu êm hay dữ dội thì:
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm ko ngủ được
Xuân Quỳnh vô cùng tinh tế lúc mượn một hình tượng rất động để diễn ta nỗi niềm của người phụ nữ lúc yêu. Sóng muôn thuở vẫn thế, có bao giờ thôi vỗ sóng, có lúc nào chẳng cồn cào, có lúc nào thôi ngừng hành trình tới với bờ dù muôn vời cách trở. Sóng chẳng còn là sóng nếu tĩnh yên, lặng lẽ. Vì vậy nhưng sóng đã được Xuân Quỳnh diễn tả bằng một từ ngữ rất thông minh “ko ngủ được”. Sóng là vậy, dù lặng im dưới lòng biển hay dữ dội trên mặt đại dương thì nghìn đời vẫn khát khao tìm về bờ bến tĩnh tại. Chưa tới được bờ thì thương nhớ, thương nhớ, thì thao thức một nỗi niềm. Vì nhớ bờ “bởi hôn mãi nghìn năm ko thoả/ Bởi yêu bờ lắm lắm em ơi”. Nên con sóng đã hành trình vượt qua ko gian rộng lớn và thời kì xa thẳm. Nó bất chấp cả thời kì “ngày đêm ko ngủ được” để quyết tâm hướng vào bờ cho thoả nỗi niềm mong nhớ.
Và nếu sóng nhớ bờ thì em nhớ anh. Đó âu cũng là quy luật của tình yêu.
Lòng em nhớ tới anh
Cả trong mơ còn thức
Xuân Quỳnh dùng chữ “lòng” rất tinh tế. Lòng là nơi sâu kín nhất của tâm hồn con người. Nơi bí mật thẳm sâu của tình yêu và nỗi nhớ. Lúc Xuân Quỳnh nói “lòng em nhớ” tức là chị đã phơi bày tất cả ruột gan của mình để dốc hết mến thương nhưng gửi về người mình yêu. Nỗi nhớ ko chỉ có mặt trong thời kì được ý thức nhưng còn gắn với tiềm thức – thời kì trong mơ. Vị ngọt ngào mê đắm của tình yêu lan toả trong cách nói nghịch lý “cả trong mơ còn thức”.
Câu thơ “cả trong mơ còn thức” loé lên điểm sáng của nghệ thuật. Nó làm xáo trộn nhịp sống bởi “tình yêu luôn làm cho con người khó thức ngủ theo giấc giờ điều độ”. Nỗi nhớ ko chỉ làm lòng em “bổi hổi bổi hổi, như đứng đống lửa như ngồi trong than” nó còn làm cho em nhớ nhung, thao thức ngay cả trong giấc ngủ. Có thể nói, với câu thơ đó, Xuân Quỳnh đã có thể được xem là thi sĩ tài năng bật nhất của thi ca hiện đại Việt Nam.
Sóng và em đan quyện vào nhau. Em lặng đi để sóng trào lên. Nhưng sóng cũng là em, sóng trào lên mang theo lớp lớp tâm tình của em:
Dẫu xuôi về phương Bắc
Dẫu ngược về phương Nam
Toàn cầu của Anh và Em ko giới hạn chiều dài Bắc – Nam, ko khoanh vùng địa bàn nhưng nơi nào cũng có nỗi nhớ túc trực của tình yêu vĩnh viễn. Xuân Quỳnh đã tiếp thu nỗi nhớ đó bằng tất cả sự nhạy cảm của thế hệ đôi mươi và khẳng định cho một cái tôi của con người luôn vững tin ở tình yêu. Từ xưa tới nay người ta vẫn thường nói “Xuôi Nam, ngược Bắc” giờ đây Xuân Quỳnh lại nói “Xuôi Bắc, ngược Nam” là cách nói ngược. Phải chăng tình yêu đã làm cho con người bị xáo trộn phương hướng? Nhưng có một phương nhưng em ko thể nào lộn lạo, ko thể nào nguôi nhớ đó là phương anh:
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh một phương
Xuân Quỳnh buộc chặt bao “sợi nhớ, sợi thương” về phương anh:
Chỉ riêng điều được sống cùng anh
Niềm ước mong trong em là lớn nhất
Trái tim nhỏ nằm trong lồng ngực
Phút giây nào tim đập chẳng vì anh
Thế mới biết tình yêu của chị nồng nàn, mãnh liệt thế nào. Hướng về anh thì có thể thay đổi nhưng với lời khẳng định cứng ngắc “một phương” thì nơi em hướng về là bất di bất dịch. Anh đã là “hệ quy chiếu” của đời em. Từ đó thi sĩ đã nói tới nỗi nhớ bất chấp vạn vật, khoảng cách, tình yêu là sự gặp mặt giữa hai tâm hồn ko có giới hạn. Thông cảm cho cuộc đời Xuân Quỳnh, ta càng hiểu thêm tình cảm của chị:
Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Là máu thịt, đời thường người nào chẳng có
Vẫn ngừng đập lúc cuộc đời ko còn nữa
Nhưng biết yêu anh cả lúc chết đi rồi
Nếu như những khổ thơ trước thi sĩ nói về thú vui sướng dào dạt, những nhung nhớ giận hờn thì đoạn thơ này thi sĩ lại trình bày những băn khoăn, lo lắng. Đó cũng là trực cảm của tình yêu.
Ở ngoài kia đại dương
Trăm nghìn con sóng đó
Con nào cũng tới bờ
Dù muôn vời cách trở
Ba từ “Ở ngoài kia” như cánh tay Xuân Quỳnh mềm mại đang chỉ tay về khơi xa nơi trăm nghìn con sóng ngày đêm ko ko biết mỏi đang vượt qua giới hạn ko gian thăm thẳm muôn vời cách trở để hướng vào bờ ôm ấp nỗi mến thương. Cũng như “em” muốn được gần bên anh, được hoà nhịp vào trong tình yêu với anh. Tình yêu của người con gái thật mãnh liệt, nồng nàn. Sóng xa vời cách trở vẫn tìm được tới bờ như tìm về nguồn cội mến thương, cũng như anh và em sẽ vượt qua mọi khó khăn để tới với nhau, để sống trong hạnh phúc trọn vẹn của lứa đôi.
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa
Xuân Quỳnh qua khổ thơ trên đã phần nào cho người đọc nhận thức rõ về những dự cảm và nỗi băn khoăn của chị. Những từ “tuy dài thế – vẫn đi qua – dẫu rộng” như chứa đựng ở trong nó ít nhiều nỗi âu lo. Tuy vậy thi sĩ vẫn tin tưởng, tin tưởng ở tấm lòng nhân hậu và tình yêu chân tình của mình sẽ vượt qua tất cả như áng mây kia như năm tháng kia. Có thể nói Xuân Quỳnh mến thương tha thiết, mãnh liệt nhưng cũng tỉnh táo nhận thức dự cảm những trắc trở, thử thách trong tình yêu; đồng thời cũng tin tưởng vào sức mạnh tình yêu sẽ giúp người phụ nữ vượt qua thử thách tới vói bờ bến hạnh phúc. Cho nên, sóng sẽ tới bờ, năm tháng sẽ đi qua thời kì dài đằng đẵng và đám mây nhỏ nhỏ sẽ vượt qua biển rộng để bay về xa. Một loạt hình ảnh thơ ẩn dụ được xếp đặt thành một hệ thống tương phản, đối lập để nói lên dự cảm tỉnh táo, đúng mực và niềm tin mãnh liệt của thi sĩ vào sức mạnh của tình yêu.
Mến thương mãnh liệt nhưng cao thượng, vị tha. Nhân vật trữ tình khát khao hoà tình yêu con sóng nhỏ của mình vào biển lớn tình yêu – tình yêu rộng lớn, rộng lớn – để sống hết mình trong tình yêu, để tình yêu riêng hoá thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở:
Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để nghìn năm còn vỗ.
Cuộc đời là biển lớn tình yêu, kết tinh vị mặn ân tình, được tạo nên và hoà lẫn cùng trăm con sóng nhỏ. Trong quan niệm của thi sĩ, số phận tư nhân ko thể tách khỏi tập thể. Sóng ko phải là biểu tượng của một cái tôi ngạo nghễ và độc thân như thơ lãng mạn. Khát vọng lớn nhưng trong cách nói Xuân Quỳnh lại rất khiêm nhượng: trăm con sóng nhỏ như là sự tổng hoà những vẻ đẹp không giống nhau để tạo thành biển lớn. Thi sĩ đã trình bày một khát vọng mãnh liệt muốn làm trăm con sóng để hoà mình vào đại dương rộng lớn, hoà mình vào biển lớn tình yêu để một đời vỗ muôn điệu mến thương “Người yêu người, sống để yêu nhau” (Tố Hữu).. Phải chăng đó là khát vọng muốn bất tử hoá tình yêu của nữ sĩ Xuân Quỳnh? Vâng! Đó ko chỉ là ý thức của con người thời đại chống Mỹ nhưng còn là âm vang của một tấm lòng luôn tha thiết với sự sống, với tình yêu.
Xuân Quỳnh viết bài thơ này vào những năm 1967, lúc cuộc kháng chiến của nhân dân miền Nam ở vào thời kỳ khốc liệt, lúc thanh niên trai gái ào ào ra trận “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, lúc sân ga, bến nước, gốc đa, sân trường diễn ra những cuộc chia ly màu đỏ. Cho nên có đặt bài thơ vào trong hoàn cảnh đó ta mới càng thấy rõ nỗi khát khao của người con gái trong tình yêu.
Tóm lại, bài thơ Sóng là bài thơ giàu trị giá nội dung và nghệ thuật. Thành công của bài thơ là nhờ vào thủ pháp nghệ thuật nhân hoá, ẩn dụ, so sánh, đối lập… nhất là thể thơ ngũ ngôn giàu nhịp độ. Nhịp độ của sóng, nhịp độ của tâm hồn. Tất cả đã làm hiện lên vẻ đẹp rất Xuân Quỳnh giàu trắc ẩn suy tư và khát vọng trong tình yêu. Đọc xong bài thơ Sóng ta càng ngưỡng mộ hơn những con người phụ nữ Việt Nam, những con người luôn thuỷ chung, luôn sống hết mình vì một tình yêu. Xuân Quỳnh xứng đáng là một thi sĩ nữ của tình yêu lứa đôi, chị đã làm phong phú hơn cho nền thơ ca nước nhà.
Bạn thấy bài viết Giỏi Văn – Bài văn: Phân tích bài thơ “Sóng” có khắc phục đươc vấn đề bạn tìm hiểu ko?, nếu ko hãy comment góp ý thêm về Giỏi Văn – Bài văn: Phân tích bài thơ “Sóng” bên dưới để thpttranhungdao.edu.vn có thể thay đổi & cải thiện nội dung tốt hơn cho độc giả nhé! Cám ơn bạn đã ghé thăm Website Trường THPT Trần Hưng Đạo
Phân mục: Ngữ Văn
Nguồn: thpttranhungdao.edu.vn
Trả lời