Mùa thu là nguồn cảm hứng vô tận cho các thi sĩ. Riêng Nguyễn Khuyến đã có một tập thơ mùa thu rất rực rỡ: Vịnh mùa thu, Thuốc lá điếu, Bộ sưu tập độ ẩm. Thi sĩ lấy cảnh thu mến thương để nói lên nỗi lòng của mình. Và qua tập thơ, chúng ta thấy được một phần tư cách đáng quý của Nguyễn Khuyến. Trong bài thơ Tích lũy một điếu thuốc – Câu cá mùa thuNguyễn Khuyến xuất hiện với tấm lòng tri ân thâm thúy đối với quốc gia.
Thơ mùa thu xưa chưa bao giờ vui. Nhắc tới thơ mùa thu là nhắc tới những tâm trạng nhớ nhung da diết. Câu cá mùa thu Nguyễn Khuyến cũng vậy.
Thơ gợi tình nhưng mà người ta buồn thì thơ làm sao vui được? Bài thơ ra đời lúc Nguyễn Khuyến quá bất mãn với xã hội nên lui về quê hương. Xã hội nửa thuộc địa, nửa phong kiến đã cướp đi quyền tự chủ của quốc gia, gieo rắc đau thương mất mát cho quốc gia và con người Việt Nam. Buồn vì thảm kịch ”, bất hợp tác với thực dân Pháp, Nguyễn Khuyến đã tỏ rõ khí phách của ông Ngư về quê đánh cá. Bài thơ Câu cá mùa thu bước ra từ một tâm tư, một nỗi niềm để bộc bạch với hồn thiêng núi sông quê hương một lòng yêu nước tha thiết, day dứt.
Những gì dễ dàng nhìn thấy trong Câu cá mùa thu Đó là một cảnh buồn nhưng đẹp. Điều đó trình bày lòng yêu nước yêu tự nhiên của thi sĩ. Bức tranh mùa thu hiện lên thật trong trẻo và xinh tươi.
Nước ao lạnh trong veo
Một chiếc thuyền đánh cá nhỏ bị teo
Sóng xanh theo làn sóng gợn nhẹ
Lá vàng khẽ đung đưa trong gió
Mây lửng lơ trên bầu trời xanh
Ngõ tre vòng vèo vắng.
Cái se se lạnh của mùa thu làm cho nước ao “lạnh” và “trong veo”. Câu thơ ko chỉ nói về cái lạnh nhưng mà còn nói tới cái vắng lặng, vắng vẻ, cái buồn của ko khí và cảnh vật. Đúng vậy, “ao thu se lạnh” muôn loài chỉ muốn lặn xuống đáy, còn muốn bơi lội tung tăng chơi đùa ở đâu? Vì vậy, nước là “trong” – trong, lặng, trong có dạng khối. Tưởng đôi mắt Thuý Kiều – “làn thu” – chỉ trong veo tới thế.
Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh ao làng mùa thu – một hình ảnh rất đỗi thân thuộc ở vùng quê đồng bằng Bắc Bộ. Và từ đây, mọi cảnh vật trong bài thơ đều xoay quanh cái ao đó, lấy cái ao làm điểm nhìn nghệ thuật. Hơi thu mát lạnh, buồn man mác từ làn nước thu “trong veo” đang lan tỏa và thấm vào từng hơi gió.
Trên nền của cái ao vốn đã rất nhỏ là “Một chiếc thuyền đánh cá tí xíu”. Chỉ “một” ko hơn ko kém. Số từ “một” thôi đoàn thuyền đánh cá. Nhưng “chiếc thuyền đánh cá” “nhỏ nhỏ” nên mỏng manh và tội nghiệp hơn.
Dấu chấm cho bức tranh mùa thu thân yêu là “sóng biếc” là lá vàng. Tưởng rằng thêm vào sẽ bớt hiu quạnh nhưng ở đây, sóng xanh và lá vàng gợi lên sự nhỏ nhỏ và mỏng manh của vạn vật. Vì “sóng biếc” là “sóng lăn tăn”, chỉ gợn sóng “nhẹ” thôi, nhìn kỹ lắm mới thấy, nhưng cũng “gợn sóng lí tí” một tí… Và lá vàng cũng “cuộn xoáy” như thể. vừa tạo ra một vệt sáng vàng rồi nhanh chóng nằm yên ở đâu đó.
“Lá vàng” đó là gì? Có phải lá tre, lá trúc ko? Có thể vì bờ ao ở đồng bằng Bắc Bộ thường có lũy tre xanh soi bóng dịu dàng. Có thể tương tự vì trong hai câu sau thi sĩ đã viết:
Mây lửng lơ trên bầu trời xanh
Ngõ tre vòng vèo vắng.
Ko gian được mở rộng về chiều cao, chiều rộng. Tuy nhiên, cũng ko ít độc thân. Mây trắng “lửng lơ” giữa ko trung hướng lên bầu trời; ko sà xuống thấp, trôi một mình giữa mênh mông. Màu sắc của bầu trời là “xanh lam” – xanh lam rất đậm, xanh lam như thể có một khối lập phương, màu xanh lam tuyệt đối đó càng khẳng định sự đơn độc của sự vật.
Trời xanh nhưng mà sao buồn quá. Hạ thấp tầm nhìn để mong đợi sự đồng điệu giao cảm, thi sĩ chỉ thấy “Ngõ tre vòng vèo vắng”.
Trục đường làng vốn dĩ rất nhỏ nay vòng vèo ngòng ngoèo như dải lụa đang cố thu mình lại. Đường vắng, vắng lắm, “vắng” Nếu ko “vắng” thì dù có bóng người cũng có thể nhỏ nhỏ, độc thân.
Một bức tranh mùa thu hài hòa đáng yêu. Mọi thứ thu nhỏ lại với nhau để nhỏ hơn, đồng điệu hơn với hình dạng của những thứ khác. Đặc thù, cách sử dụng vần “eo” rất tinh tế: “lạnh”, “trong”, “tèo”, “mượt” …, ở đây là sự thống nhất giữa nội dung và hình thức: vần “eo” làm nên sự cảnh Vật càng nhỏ càng mỏng manh, lẻ loi. Bức tranh tự nhiên đẹp tuyệt vời trình bày tâm hồn thi sĩ tinh tế, nhạy cảm. Hơn nữa, nó còn bộc lộ một con người đồng cảm với tự nhiên, yêu tự nhiên tha thiết.
So sánh tự nhiên trong Câu cá mùa thu Với những bài thơ mùa thu khác chúng ta càng trân trọng hơn tấm lòng của Nguyễn Khuyến. Thơ xưa tả mùa thu thường mượn lá ngô đồng, rừng phong đỏ thắm để gợi bao ý tưởng gợi tình “Một cánh đồng ngô lá rụng / Người nào cũng biết mùa thu đã tới” “Rừng phong thu đã nhuộm màu cỗ áo”. Bích Khê của “thơ mới” cũng vần theo kiểu tương tự.
Ồ tốt! Vua ngô buồn
Vàng rơi, vàng rơi mênh mang mùa thu.
Người nào cũng biết “lá ngô đồng” “rừng phong kia” là hình ảnh ước lệ mô tả mùa thu, hai hình ảnh đó tượng trưng cho mùa thu ở Trung Quốc. Các thi sĩ trung đại Việt Nam tuy theo lối “thu cũ” nhưng vẫn ưu ái những hình ảnh này. Tự nhiên trong thơ Nguyễn Khuyến khác hẳn. Ko một tí vay mượn, chỉ là quang cảnh trong sáng của quê hương. Ao làng, bụi tre, lá vàng rơi … là những hình ảnh bình dị, thân thuộc với người dân đồng bằng Bắc Bộ. Đưa chúng vào thơ, Nguyễn Khuyến đã trình bày tình yêu tha thiết với tự nhiên quê hương và niềm tự hào về cảnh vật quê hương. Tình yêu đó được lay động bằng cách phá bỏ những quy ước vững chắc cũ.
Chưa hết, một bài thơ Đường luật năm mươi sáu chữ nhưng mà thiếu một chữ nào là ko thuần Việt. Ko tìm được một từ Hán Việt nào, thi sĩ đã hoàn toàn dùng tiếng nói của đồng quê để vẽ nên bức tranh quê hương tuyệt vời. Ko chỉ vậy, thi sĩ còn khôn khéo sử dụng vần “eo” – một thể thơ rất đặc trưng, tuy xa lạ với thơ cổ nhưng lại đạt hiệu quả nghệ thuật rất cao. Cái tài tình trên chỉ có thể có ở một thi sĩ yêu tiếng mẹ đẻ, quý trọng đồng bào, tự hào về quốc gia mình.
Tự nhiên đẹp, nhưng sâu thẳm của nó là một nỗi buồn, một tâm tư của thi nhân. Cảnh đẹp nhưng mà sao buồn quá! Mọi thứ đều hững hờ, độc thân tới mức hững hờ. Nguyễn Du đã có một bài thơ thật hay “Lúc buồn người ta có vui bao giờ”. Ở đây, cảnh mùa thu cũng vậy. Nếu Nguyễn Khuyến buồn thì cớ gì nhưng mà vui? Cảnh buồn, cảnh độc thân bởi thi sĩ cũng đang mang nỗi niềm đó giữa cuộc đời đầy biến động. Bất mãn với xã hội, khinh thường địa vị nhưng vẫn hết lòng lo lắng cho sự an nguy của Tổ quốc. Vì vậy, dù đã lui về ở ẩn, tâm hồn thi sĩ vẫn một niềm tin riêng.
Có nhẽ vì nỗi buồn quá lớn nên thi sĩ ko thể gửi mãi vào tự nhiên. Hai dòng cuối của bài thơ rơi vào lúc bài thơ vén bức màn để lộ ra một con người với nỗi lo lắng dằn vặt:
Nóng lòng ôm gối
Cá vận chuyển dưới chân vịt ở đâu.
Tư thế “ngả gối ôm cần câu” là tư thế mang nhiều tâm trạng. Chờ mãi ko thấy cá nên buồn, thất vọng “kê cao gối” nhưng vẫn mong đợi nên vẫn “ôm cần”. Nhưng thi sĩ có đang câu cá ko? Nếu có, vì sao lại có cảm giác mơ hồ “dưới chân vịt là cá chuyển đâu?”. Thực ra, Nguyễn Khuyến câu cá ko phải vì muốn câu cá. (Chính vì vậy nhưng mà xung quanh có người ngờ ngạc nhìn: con cá đang vận chuyển ở đâu dưới chân vịt? – Chú ý câu cá sẽ ko có cụ thể này). Thi sĩ làm nghề đánh cá chỉ vì muốn trốn tránh cuộc đời. Nhưng cuộc sống ở ẩn ko làm tan đi nỗi lo lắng với cuộc đời. Câu cá nhưng mà ko tập trung vào câu cá thì tâm hồn còn chơi vơi ở đâu ko đọng lại trong cái ao làng nhỏ nhỏ này.
Đặc quyền của thi sĩ là gì? Mối bận tâm về vận nước, mối bận tâm về cuộc sống. Nỗi trằn trọc dằng dai, nỗi nhớ mong ẩn giấu vẫn ko thôi trằn trọc. Nguyễn Khuyến, một con người có tấm lòng yêu nước thâm thúy.
Người Nguyễn Khuyến đã qua Câu cá mùa thu hiện lên ở nhiều khía cạnh: yêu tự nhiên quốc gia, yêu tiếng mẹ đẻ, trân trọng và tự hào về dân tộc, lo lắng, băn khoăn trước vận mệnh và cuộc sống của quốc gia … Tóm lại, đoạn thơ trình bày một tâm hồn yêu nước lo lắng, trằn trọc đầy xúc động. .
Thơ Nguyễn Khuyến nhiều chủng loại về nội dung, nhiều màu sắc trong cách trình bày nhưng sẽ trường tồn mãi mãi.
Và do đó, Câu cá mùa thu cũng luôn là một trong những “tuyệt tác đẹp” của thi ca Việt Nam.
(Theo Nguyễn Thị Thanh Huyền, thầy cô giáo văn trường THPT Chuyên Hùng Vương – Việt Trì – Phú Thọ)
Bạn thấy bài viết Giỏi Văn – Bài văn: Phân tích con người Nguyễn Khuyến qua bài thơ “Thu điếu” có khắc phục đươc vấn đề bạn tìm hiểu ko?, nếu ko hãy comment góp ý thêm về Giỏi Văn – Bài văn: Phân tích con người Nguyễn Khuyến qua bài thơ “Thu điếu” bên dưới để thpttranhungdao.edu.vn có thể thay đổi & cải thiện nội dung tốt hơn cho độc giả nhé! Cám ơn bạn đã ghé thăm Website Trường THPT Trần Hưng Đạo
Phân mục: Ngữ Văn
Nguồn: thpttranhungdao.edu.vn
Trả lời