Người Sài Gòn xưa truyền lại câu tục ngữ “Nhất Sỹ, nhị Phượng, tam Xương, tứ hỏa” để nói về 4 người giàu có nhất, “Hòn ngọc Viễn Đông”. Trong số đó, “Phương thứ hai” có ông Đỗ Hữu Phương (1841 – 1914), tức là Phương đốc.
Ông Đỗ Hữu Phương sinh năm 1841 tại Chợ Dui (Sài Gòn). Là người Việt gốc Hoa, bố của Đỗ Hữu Phương là Bá Hồ Khiêm (gốc Hoa) đến Việt Nam từ nhỏ và có một cửa hàng ở Chợ Lớn. Nhờ điều kiện của gia đình nên Đỗ Hữu Phương được đi học nên ngoài tiếng Việt, anh nói tốt tiếng Pháp và tiếng Trung tốt. Nhưng thay vì kinh doanh như bố mẹ và cộng đồng người Hoa ở Sài Gòn, Đỗ Hữu Phương lại đi theo con đường chính trị.
Làm giàu từ đường cao tốc
Sau khi người Pháp chiếm đóng đồn Kỳ Hoà (1861), Đỗ Hữu Phương mới 20 tuổi nhưng đã mơ ước được làm quan. Nhờ một người quen là tướng Đỗ Kiến Phước, Đỗ Hữu Phương được giới thiệu với chưởng lý quận Chợ Lớn Francis Garnier (Garnier là đại úy người Pháp sau này tổ chức tấn công và chiếm đóng thành Hà Nội).
 |
| Chân dung ông Đỗ Hữu Phương. |
Thấy Phương biết tiếng Pháp và gia cảnh khá giả, Garnier bổ nhiệm Đỗ Hữu Phương làm Chủ hộ (lúc đó khu Chợ Lớn được chia thành 20 hộ). Từ đó Đỗ Hữu Phương trở thành quan chức làm việc cho Pháp.
Theo sử liệu xưa, Đỗ Hữu Phương đã tham gia nhiều trận đánh cho quân Pháp. Phương một mặt ra sức giúp đỡ quân Pháp tiêu diệt nghĩa quân nhưng mặt khác lại lén lút giúp đỡ một số người yêu nước. Điển hình là trường hợp thủ khoa Nguyễn Hữu Huân (thủ khoa Huân), người đã sát cánh cùng các thủ lĩnh nghĩa quân Trương Định, Âu Dương Lân…
Năm 1864, Thủ khoa Huân bị người Pháp bắt, kết án lao động khổ sai và đày đến Cayenne (thuộc địa của Pháp ở Nam Mỹ). Sau 5 năm ngồi tù, thủ khoa Huấn được người Pháp ân xá nhờ sự bảo lãnh của Đỗ Hữu Phương. Nhờ đó, suốt 3 năm, thủ khoa Huân đã bí mật liên lạc với Hoa kiều ở Thiên Địa Hội, mua vũ khí, đạn dược chuẩn bị khởi nghĩa. Sự việc nổ ra, thủ khoa Huân bị người Pháp bắt và xử tử.
Theo ghi chép cũ, tham gia bắt Nguyễn Hữu Huân còn có Đỗ Hữu Phương, người đứng ra đỡ đầu cho anh ta.
Có lẽ từ những mối quan hệ phức tạp như vậy, Đỗ Hữu Phương đã chiếm được cảm tình của nhiều giới, từ chính phủ Pháp đến các doanh nhân Trung Quốc và thậm chí cả các học giả yêu nước. Từ năm 1872, Đỗ Hữu Phương được bổ nhiệm làm Ủy viên Hội đồng thành phố Chợ Lớn, sau đó làm Phó xã Tây Chợ Lớn. Phương còn được người Pháp tặng Bằng khen thứ ba. Triều đình Huế phong Đỗ Hữu Phương làm thống đốc và được thưởng 2.223 mẫu ruộng.
Thuê hàng chục người đếm tiền
So về đất đai, Đỗ Hữu Phương không giàu bằng những đại gia khác ở miền Nam như đại phú Trần Trình Trạch ở Bạc Liêu, đại phú Lê Công Sung ở Tiền Giang… nhưng trong thời gian làm quan ở Sài Gòn, Đỗ Hữu Phương thường được coi là người trung gian làm trung gian trong quan hệ giữa thương nhân Trung Quốc và chính phủ Pháp. Giúp đỡ Thủ Khoa Huân đã khiến một số thế lực nổi dậy yêu mến Đỗ Hữu Phương (trong đó có nhiều tá điền, những người làm công trên đất của Đỗ Hữu Phương) và có lẽ đây chính là chỗ dựa cho Đỗ Hữu Phương. Gia đình Đỗ Hữu Phương trở nên giàu có.
Theo ghi chép cũ, Đỗ Hữu Phương chỉ lo quan hệ với thế giới bên ngoài, mọi việc trong nhà đều giao cho vợ. Vợ Đỗ Hữu Phương là con một vị quan nhà Nguyễn gốc Quảng Nam nên cũng có điều kiện học tập. Sau khi kết hôn, gia đình Đỗ Hữu Phương sống trong một căn nhà rộng lớn ở quận 1. Nhưng vợ Đỗ Hữu Phương không sống theo phong cách hoàng gia như nhiều tiểu thư nhà giàu khác. Cô ấy biết cách tiết kiệm tiền để mang lại nhiều tiền hơn cho gia đình.
 |
| Dinh thự của Toàn quyền Phương ở Chợ Lớn. Vị trí ngôi nhà nằm trên đường Châu Văn Liêm, Quận 5, TP.HCM hiện nay. Ảnh tư liệu. |
Với hệ thống giao dịch lên tới hàng ngàn cơ sở, cô đảm nhiệm việc kết nối các doanh nghiệp nhỏ và xây dựng hệ thống giao dịch riêng. Đất được cho người thuê đất và bà đích thân quản lý việc nộp thuế. Vụ thu hoạch lúa rất dồi dào. Nhờ các mối quan hệ, gia đình Đỗ Hữu Phương kiểm soát một phần giao dịch buôn bán tại các cảng Sài Gòn để bán gạo giá cao.
Về khối tài sản của vợ chồng Phương, xưa sử kể rằng gia đình có đội đếm tiền riêng hơn chục người, bí mật bố trí ở căn phòng phía sau nhà. Những người này ăn ngủ tại chỗ chỉ để đếm tiền. Họ buộc chặt số tiền và cất giữ trong căn phòng kiên cố, kín đáo, có nhiều lớp khóa. Chiếc móc khóa căn phòng mà chỉ có vợ anh Phương mới giữ được và đối với cô, nó gần như không thể tách rời.
Chồng làm quan, xây dựng mối quan hệ còn vợ đứng đằng sau, lợi dụng các mối quan hệ này để làm giàu có lẽ là một mô hình khá mới mẻ vào thời điểm đó. Nhưng mô hình này tỏ ra hữu ích khi giúp gia đình Đỗ Hữu Phương vươn lên vị trí thứ hai trong tứ đại giàu có ở miền Nam lúc bấy giờ.
Sau này, có lẽ để ăn năn, Đỗ Hữu Phương đã tham gia nhiều hoạt động từ thiện như xây dựng Collège de Jeunes Filles Indigènes (tức Trường Trung học Nữ sinh Sài Gòn, sau đổi tên là Trường Áo Tím, Trường Trung học Nữ sinh Sài Gòn, v.v.) Gia Long và bây giờ (Trường Nguyễn Thị Minh Khai, Quận 3). Ngoài ra, ông còn bỏ ra rất nhiều tiền để xây cầu Ông Lớn ở Chợ Lớn và sửa chữa nhiều chùa chiền xung quanh khu vực.
Sau đó, Đỗ Hữu Phương nhập quốc tịch Pháp nhưng vẫn sống ở Sài Gòn cho đến khi qua đời. Trong tang lễ của ông, sách Sài Gòn ngày xưa viết: “Lễ tang của Toàn quyền được tổ chức rất long trọng. Thi thể của ông nằm nguyên trạng nửa tháng trước khi được chôn cất. Mỗi ngày có hàng trăm lượt khách ghé thăm. Gia đình tang lễ mổ trâu, bò, lợn liên tục để cúng và đãi khách. Để ghi nhận thành tích của Đỗ Hữu Phương, chính quyền Sài Gòn đã đặt tên cho phố Thống đốc Phương (nay là đường Châu Văn Liêm, quận 5)”.
Ông Phương có 8 người con. Trong số đó, ông đã cho 5 người con trai sang Pháp du học và tất cả đều thành đạt. Ba cô con gái đều được gả vào gia đình danh giá ở Việt Nam.
Không lâu sau khi ông Đỗ Hữu Phương qua đời, con trai thứ hai của ông là Đỗ Hữu Vi, phục vụ trong quân đội Pháp, cũng hy sinh vào tháng 7 năm 1916 trên chiến trường ở thung lũng sông Somme trong Thế chiến thứ nhất. Đỗ Hữu Vi cũng là một người nổi tiếng. phi công, anh ấy là người đầu tiên bay ở Maroc, Bắc Phi. Hiện nay, ở thành phố Casablanca (Morocco) vẫn còn một con phố mang tên Đỗ Hữu Vi.
Giai thoại Tứ đại phú quý Sài Gòn xưa: Thuê hơn 10 người đếm tiền, giàu hơn cả vua Bảo Đại
Nhớ để nguồn bài viết này: https://nguoiquansat.vn/than-the-gia-toc-viet-giau-thu-nhi-sai-gon-xua-lam-giau-tu-quan-lo-thue-ca-chuc-nguoi-ve-chi-de-dem-tien-88562.html
Chuyên mục: Kiến thức chung
Trả lời